Ρεμπέτικο, αυτός ο «αλητάκος»

Σχολιάστε

Γράφει ο Κώστας Προβατάς

Δύο συναυλίες του Γιώργου Νταλάρα έγιναν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 4 και 5 Μαΐου 2025, με τίτλο «Στους δρόμους του ρεμπέτικου». Από μόνη της η παρουσία του συγκεκριμένου καλλιτέχνη συνιστά πάντοτε ένα πολιτιστικό γεγονός, όταν συμβαίνει. Πηγαίνοντας στην ουσία αυτών των παραστάσεων, ο Νταλάρας αναδεικνύει και «παρατηρεί» στο σήμερα, ακόμα μια φορά, τις δικές του ρίζες.

Ο ίδιος μας έχει συστηθεί πολλάκις εξάλλου σαν μελετητής και ερευνητής του ρεμπέτικου, πέραν των ερμηνειών του και ως τέτοιου οφείλουμε να δίνουμε προσοχή στα λεγόμενα του –ίσως- μοναδικού σήμερα εκ βαθέων γνώστη του ρεμπέτικου.

Στη συνέντευξη Τύπου (28/4/2025) ήταν ξεκάθαρος ότι το ρεμπέτικο ζει και βασιλεύει, ήταν σαφής ότι «Οι δρόμοι του ρεμπέτικου» δεν είναι περιχαρακωμένοι σε αυτό που οι περισσότεροι το τοποθέτησαν, χρονικά αλλά και ψευδο-επιφανειακά. Έδωσε τον ορισμό, κατά τον ίδιο, του ρεμπέτικου, από πού αντλεί τις πηγές του, πώς μπαίνει στις καρδιές του απλού κυρίως κόσμου, γιατί είναι τα τραγούδια της παρέας, πώς εξελίχθηκε και αγκαλιάστηκε σήμερα με τον τρόπο του, αν και ξεκίνησε με τον χαρακτηρισμό του «περιθωριακού».

Από αυτό το πολιτιστικό γεγονός λοιπόν, σταχυολογούμε σημαντικά λεγόμενα ενός άξιου και μοναδικού πρεσβευτή μας στο εξωτερικό, αλλά και φυσικά στον τόπο μας. Ήταν σαφής.

Στο εξωτερικό οι Έλληνες –και όχι μόνο- ζητούν συναυλίες με κεντρικό θέμα «ρεμπέτικο». Σε πόλεις σαν τη Βιέννη, το Λονδίνο, τη Στοκχόλμη και άλλες πολλές, σε μεγάλους συναυλιακούς χώρους. Στις χώρες της Σκανδιναβίας, την Ολλανδία, τη Γερμανία. Υπάρχουν συγκροτήματα σε αυτές τις χώρες που παίζουν ρεμπέτικο τραγούδι. Και ο κόσμος το αγαπά. Κι έτσι πήραμε τον τίτλο στο άρθρο αυτό, αφού, λόγω της διασποράς του, ο Γιώργος Νταλάρας το ονόμασε «αλητάκο».

Κι εδώ να προσθέσω μια σημαντική πινελιά στα λεγόμενα του, που δεν είναι καθόλου, μα καθόλου αυθαίρετη. Το ρεμπέτικο ανήκει από το 2017 στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της UNESCO. Άυλη, γιατί δεν είναι κάτι ορατό, κάτι που μπορείς να το δεις και να το πιάσεις, αλλά σε μεταφέρει με τον τρόπο και την ουσία του σε ταξίδια άλλων εποχών. Και το ερώτημα είναι αν συνεχίζει να υπάρχει. Φυσικά, αφού αυτό εξηγεί ο κατ' ουσίαν μεγαλύτερος πρεσβευτής μας στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όσον αφορά στην ελληνική μουσική ιστορία και πραγματικότητα.

https://ayla.culture.gr/unesco-catalogue/rempetiko/

Στα λόγια του Γιώργου Νταλάρα αντανακλά αρχικά ο τίτλος των εμφανίσεων αυτών, «Στους δρόμους του ρεμπέτικου». Γιατί ο καλλιτέχνης ήθελε σαφώς να δείξει ότι ο δρόμος αυτός είναι ακόμα ανοιχτός, διότι το ρεμπέτικο είναι το «ροκ» της Ελλάδας, καθώς υπάρχουν ακόμα εκείνοι που με έναν μοντέρνο, σημερινό τρόπο, δημιουργούν ρεμπέτικα. Ακόμα μιλούν για ό, τι πρέσβευε πάντα το ρεμπέτικο στην απομόνωσή του και στα στέκια του, για την αδικία, για τον έρωτα, για την ανάγκη του «Θέλω να τα πω». Και θα είναι εδώ οι φίλοι μου να με ακούσουν, με απλά λόγια κατανοητά, όχι τόσο ποιητικά, αλλά με μεστό νόημα, πάντα λαϊκό. Κι εδώ που τα λέμε, αυτό το «Θέλω να τα πω» ή το «Εφτά νομά» στην Χαροκόπου που έζησε ο Άκης Πάνου, στις παράγκες, δεν είναι αυθεντικό ρεμπέτικο;

Από την άλλη πλευρά, παίρνει αποστάσεις από τη ζωή του ρεμπέτη, όπως αυτή έχει παρουσιαστεί στα ιστορικά ντοκουμέντα. Δεν είναι λίγες οι ιστορίες που γνωρίζουμε, από τους ίδιους που τις είπαν, για τα πάθη τους. Όμως γεννήθηκαν και προσωπικότητες μέσα από το ρεμπέτικο, που βρήκαν το δρόμο τους και ανέδειξαν το ταλέντο τους στην επόμενη περίοδο του ελληνικού τραγουδιού.

Ο Τσιτσάνης, ο Παπαϊωάννου, ο Χιώτης, ο Μητσάκης, ο Δερβενιώτης, ο Ζαμπέτας, ο Καλδάρας, ο ίδιος ο Νταλάρας, μέσα από τα πρώτα βήματά του δίπλα στον ρεμπέτη πατέρα του, Λουκά Νταράλα.

Ο Χατζιδάκις ας μην ξεχνάμε πως εκφράστηκε ήδη από το 1949, νεότατος συνθέτης τότε, για το ρεμπέτικο τραγούδι. Ουσιαστικά μας τα υπενθύμισε ο Νταλάρας σε αυτήν τη συνέντευξη, τη σχέση του ρεμπέτικου με τη βυζαντινή μουσική, ακόμα και με τους ψαλμούς, με διαφορετική φυσικά κατάνυξη ανά περίπτωση. Ο Νίκος Σκαλκώτας, πριν από όλους το ανακάλυψε και το πέρασε μέσα στις κλασσικές σουίτες του.

Ο Νταλάρας βρήκε καινούργιο τραγούδι στα επίπεδα του ροκ-ρεμπέτικου, το ερμηνεύει συνέχεια στις εμφανίσεις του και τονίζει με κάθε τρόπο ότι βγαίνουν καινούρια ρεμπέτικα. Είναι η «Ελενίτσα» του Γιάννη Κ. Ιωάννου και του Πάνου Σταθόγιαννη. Μια «Ελενίτσα» που μακράν συμβολίζει, σαν μια άλλη Λένγκω, την Ελλάδα μας.

Η εξέλιξη υπάρχει σε κάθε μορφή ζωής ή τέχνης, το ρεμπέτικο βρήκε στην πορεία εκείνους που το πήγαν παραπέρα. Εξάλλου και η εξέλιξη της μουσικής είναι μια άτυπη σκυταλοδρομία, για να πάει από γενιά σε γενιά. Υπάρχουν νέοι, συγκροτήματα, μπάντες που τα «λένε» τα παλιά ρεμπέτικα. Αλλά υπήρξαν γι' αυτούς οι καθοδηγητές, με προεξάρχοντα εκτιμώ τον Σαββόπουλο στο «Ζεϊμπέκικο» με την Μπέλλου. Και πόσα άλλα ακόμα στην πορεία. Να θυμίσω εδώ την «Φαντασία στην εξουσία» που ερμήνευσε ο «πρίγκιπας» Παύλος Σιδηρόπουλος, τραγούδι του Στέλιου Βαμβακάρη και του Πάνου Ηλιόπουλου. Του Στέλιου Βαμβακάρη που έφτασε να παίζει και blues-κόντρα ρεμπέτικο με τον περίφημο Louisiana Red. Και επιστρέφοντας, δεν μπορεί να πει κανείς ότι ο Σιδηρόπουλος δεν ενέπνευσε ολόκληρη γενιά.

Ή μήπως δεν είναι αμιγώς ρεμπέτικο τραγούδι η «Πριγκηπέσα» του Μάλαμα, όπως άλλωστε το έχει τονίσει ο Νταλάρας σε άλλη του συνέντευξη. Τραγούδια του Θανάση Παπακωνσταντίνου, του Νίκου Πλατύραχου, του Ορφέα Περίδη, του Δημήτρη Καρρά. Οι παλιότεροι που είναι εν ζωή και ακόμα γράφουν, συνθέτουν, έχουν αφήσει το δικό τους αποτύπωμα. Τι να πει κανείς για τον Βαγγέλη Κορακάκη και πλέον και για το γιο του, τον Βασίλη. Τραγούδια σαν το «Πρώτο φθινόπωρο», τη «Σκέψη της τρελής», φοβερά ακούσματα για κάθε στιγμή και χαρακτήρα, από τους περίφημους «Άρχοντες» και τον Γιώργο Τζώρτζη. Αλλά και πρόσφατα ο Χρήστος Νικολόπουλος που τραγούδησε ο ίδιος το «Ρεμπέτικο και τζαζ στο ίδιο το ποτήρι», σε στίχους του Νίκου Αναγνωστάκη.

Μπορεί σε πολλούς να φαίνεται περίεργη η αναφορά ως ρεμπέτικων όσων τραγουδιών –ελαχίστων- παραπάνω σημειώσαμε. Αυτό προφανώς αφορά εκείνους που θεωρούν το ρεμπέτικο κάτι σαν μίασμα, εκείνων των περιθωριακών τύπων που έπιναν, κάπνιζαν, έπαιζαν, ήταν οι «μάγκες» και οι «κουτσαβάκηδες», τα μπουλούκια με τα μπουζούκια, οι θαμώνες των τεκέδων. Ας δούμε όμως μόνο τη μουσική πλευρά της έννοιας «ρεμπέτικο», όπως την εξηγήσαμε παραπάνω και δανειστήκαμε τα λόγια κυρίως του σπουδαίου ερμηνευτή και ερευνητή-μελετητή (κυρίως) του ρεμπέτικου, του Γιώργου Νταλάρα.

Τα σημερινά ρεμπέτικα είναι εδώ με τον χαρακτήρα της εποχής τους, δεν ήταν μιας στατικής δυναμικής, μιας εποχής. Το ίδιο το ρεμπέτικο, σαν μουσικό είδος, ανήκει πλέον στην πολιτιστική κληρονομιά μας και θα πρέπει να είναι αυτοσκοπός η παραμονή του στην αγκάλη της UNESCO, προερχόμενο από την Ελλάδα. Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά δεν είναι μόνιμη και, ως εκ τούτου θα πρέπει να ανανεώνεται σαν τέτοια κάθε 5 χρόνια. Εάν εμείς δεν τη διαφυλάξουμε, θα εκλείψει, θα χαθεί. Και αυτό βέβαια θα συμβαίνει, όταν αποδεικνύεται ότι ο ίδιος ο Έλληνας το θέλει.

Ο Γιώργος Νταλάρας σε κάποια συνέντευξή του είπε ότι πρωτοηχογράφησε ρεμπέτικο τραγούδι το 1972, ήταν το «Όταν θα λάβεις αυτό το γράμμα» των Μητσάκη (στίχοι) και Ζαμπέτα (του 1956), που είχε ερμηνεύσει σε πρώτη εκτέλεση ο Μανώλης Καναρίδης. Αυτό ήταν και το πρώτο τραγούδι που ηχογραφήθηκε για το θρυλικό «50 χρόνια ρεμπέτικο» του 1985. Και ο «αλητάκος» ταξιδεύει…