Συνεντεύξεις

Ρωτάμε, απαντάνε!

Τάσος Γκρους: «Τα όνειρά μου πραγματοποιήθηκαν και έχω ακόμα τη δυνατότητα να κάνω κι άλλα»

Γράφει ο Κώστας Προβατάς

Ο Τάσος Γκρους είναι ένας άνθρωπος που έχει πειραματιστεί σε πολλά είδη μουσικής, αλλά θεωρεί ότι το ορμητήριό του, το εφαλτήριό του είναι η ποίηση. Διαβάζει ποίηση που τον συναρπάζει από τα 15 του χρόνια, γράφει μουσική πάνω σε στίχους ποιητών από την ηλικία αυτή. Είναι σήμερα ένας σπουδαίος συνθέτης μας, με πάνω από 35 χρόνια ιστορία και καριέρα, με προσωπική δισκογραφία που αριθμεί 10 προσωπικούς δίσκους, συμπεριλαμβανομένου αυτού που κυκλοφορεί τις μέρες αυτές με τη Βούλα Σαββίδη, με τη γενική ονομασία «Έργο».

Το 1969 βρέθηκε για σπουδές βιολογίας στην Πάντοβα της Ιταλίας, μετά από ένα μακρύ ταξίδι με τρένο όπως λέει χαρακτηριστικά, ενώ είναι ενεργό μέλος τους αντιδικτατορικού αγώνα κατά της χούντας. Μια συνθήκη που τον βοηθάει έμμεσα στην ένταξή του σε ένα ξένο περιβάλλον. Βρίσκει και άλλους Έλληνες φοιτητές, με τις ίδιες αριστερές καταβολές, με τις ίδιες ανησυχίες και θέσεις απέναντι στη δικτατορία. Και κάπως έτσι όλα πήραν το δρόμο τους, αφ' ενός οι σπουδές αλλά και η συμμετοχή στην ανάπτυξη του αντιδικτατορικού αγώνα.

Στο διάστημα 1970-74 μελοποιεί ποιήματα των Βάρναλη, Ρίτσου, Μπρεχτ, Νερούδα, Πανσέληνου και άλλων Ελλήνων και ξένων ποιητών. Αρωγός στην προσπάθεια αυτή η ενθουσιώδης υποδοχή όσων γίνονται κοινωνοί του έργου αυτού, ενώ είχε και προτάσεις από ιταλική δισκογραφική εταιρεία για την έκδοσή τους. Όμως, όπως αναφέρει ο ίδιος, οι προτάσεις αυτές καθώς και η προτροπή συναγωνιστών και συντρόφων, αμέσως μετά τη δικτατορία για δημοσιοποίησή τους, σκόνταψε στην αρνητική απόφαση της «καθοδήγησης». Γενικά όμως, πρόκειται για τη βάση της εξέλιξης της μουσικής έκφρασης του Τάσου Γκρους, η οποία στη συνέχεια της συζήτησής μας με τον συνθέτη θα είναι ένα κυρίαρχο θέμα, όπως και η απόφαση αυτό το έργο να βγει από το συρτάρι, μετά 50 χρόνια.

Τάσο Γκρους, σε χαιρετάμε και σε ευχαριστούμε που είσαι κοντά μας στο www.mousikogramma.gr.

Ευχαριστώ κι εγώ για την επιλογή που κάνετε να συζητήσουμε για 'μένα και το έργο μου.

Μου δίνεις μια ωραία πάσα αρχής, Τάσο Γκρους… Υπήρξες ένας άνθρωπος που άργησες αρκετά να δώσεις -σε πρώτη φάση- δημόσια συνέντευξη, αν και η καριέρα σου είναι σημαντική και μάλιστα από την αρχή έδωσες τα δείγματα γραφής σου, δηλαδή είχε λόγο να ασχοληθεί μαζί σου ο Τύπος (οποιουδήποτε μέσου).

Εκ των πραγμάτων, έχω τη λογική να κάνω ό, τι κάνω για δική μου έκφραση και συναισθηματική ανάγκη. Να βγουν από μέσα μου, δε με ενδιαφέρει να γίνει, αν θέλεις, η αιτία, για να μπω στα κόλπα και να κονομήσω που λέμε. Ξεκίνησα το 1986 και πήγα στο Φεστιβάλ της Ιθάκης πρώτη φορά, για να δω τι γίνεται. Πήραμε το 1ο βραβείο σύνθεσης και στίχου τότε με το τραγούδι «Με μια παλιά φυσαρμόνικα».

Μετά έκανα τις «Μορφές» το 1988 με τη Βενετσάνου, τον Ανδρέα Μπονάτσο και τον Γιάννη Γερογιάννη, την πρώτη μου προσωπική δισκογραφική απόπειρα. Το έκανα με την Polyphon του Δημήτρη Πολίτη, μια εταιρεία που έβγαζε λαϊκά τραγούδια κι εγώ τότε έβγαζα ροκ και δικές μου μουσικές άλλου τύπου. Ξέρεις τι κέρδισα από αυτό; Τη Νένα Βενετσάνου, η οποία υπεραμύνθηκε της δουλειάς αυτής σε συνεντεύξεις της, λέγοντας ότι είχε καινούργια πράγματα να δώσει, προχωρημένα πράγματα και σε σχέση με όσα η ίδια τότε ερμήνευε. Κάποιες τέτοιες συνεντεύξεις τις έχω συλλέξει, για να τις έχω στην ιστοσελίδα που φτιάχνω και θα είναι έτοιμη μέσα στο 2022. Νομίζω ότι είναι μέρος όλου του έργου μου, όλα όσα έχουν πει οι συνεργάτες μου σε συνεντεύξεις τους.

Ούτως ή άλλως ξεκινάς τον πρώτο δίσκο σου (τον επίσημο) αλλά ήδη από τη δεκαετία του '70 έχεις μελοποιήσει ποίηση, πολιτική μάλιστα ποίηση και γενικά πολιτικό τραγούδι. Έχεις πάρει καλές κριτικές από τους εκεί παρευρισκόμενους μουσικούς συνοδοιπόρους της εποχής, Έλληνες και ξένους, έχεις δηλαδή ήδη σημείο επαφής με όλα όσα θα έκανες στο μέλλον.

Ναι, είχα δοκιμαστεί στο πολιτικό τραγούδι και στο υλικό μου. Αλλά είναι σημαντικό ότι αυτό το υλικό θα παρουσιαστεί στην ιστοσελίδα μου, να καταλάβει κάποιος ότι εγώ δεν εμφανίστηκα σαν κομήτης το 1986 αλλά υπήρχα, με τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες μου. Και δεν πρόκειται πλέον να αποδείξω κάτι, ό, τι είχα να αποδείξω το έχω κάνει. Σημασία έχει, όλοι όσοι μπουν στον κόπο και στη διαδικασία να ακούσουν αυτό το κομμάτι της ζωής μου, να αντιληφθούν ποιος είμαι εγώ.

Μετά τις «Μορφές» εμφανίστηκαν οι «Λέξεις Μυστικές» από τον Σείριο, ερμηνείες του Κωνσταντίνου Χατζημιχάλη. Περιέχεται μάλιστα εκεί η πρώτη εκτέλεση της περίφημης «Χαλκίδας» σε στίχους του συνοδοιπόρου σου σε πολλές περιπτώσεις Ηλία Κατσούλη. Σε αυτήν την εκτέλεση η «Χαλκίδα» δεν γνώρισε την επιτυχία που είχε μετά με τον Λιδάκη.

Ναι, σωστά, όμως οι λόγοι αφορούσαν στο πόσο εμπορικός ήταν ο δίσκος. Κλασσική ενορχήστρωση Σείριου, ο Χατζιδάκις ήξερε τι έβγαζε, του άρεσε πολύ η «Χαλκίδα» και μάλιστα υπήρχαν και δυο τραγούδια για τα οποία έλεγε πως θα ήθελε να τα είχε κάνει εκείνος. Χαρακτηριστικά όμως να σου πω για την «Χαλκίδα» ότι γράφτηκε αρχικά ως ζεϊμπέκικο σε 9/8, ενώ μετά με τον Λιδάκη, έγινε πιο χορευτικό με στοιχεία και από τσιφτετέλι. Άλλαξε δηλαδή ο ρυθμός του, να γίνει πιο «κουνάμενο», σαν τα νερά του Ευρίπου ένα πράμα! Και γενικά να γίνει πιο εμπορικό, όπως είπαμε.

Ο Λιδάκης τότε δεν ήταν ακόμα πρώτο όνομα… Πόσα cd είχε κυκλοφορήσει, δυο τρία, δε νομίζω παραπάνω...

Ίσως κάτι παραπάνω αλλά δεν ήταν ακόμα το μεγάλο όνομα για πολλούς λόγους. Παραγωγοί, εταιρείες κ.λ.π. Όταν τον ανέλαβαν όμως Μακράκης και Χατζηδουλής έφτιαξαν αυτό που ξέρουμε πλέον. Σημαντικοί άνθρωποι με «μυρωδιά» και γνώση. Τα μεγάλα ονόματα έχουν περάσει από τον Μακράκη, ο δε Χατζηδουλής απόλυτος γνώστης του ρεμπέτικου. Τον έβγαλαν με παλιά γνωστά τραγούδια και του έδωσαν και δυο τραγούδια μου, ανάμεσα τους η «Χαλκίδα».

Μα έπαιξε πολύ Μπαγιαντέρας στους πρώτους δίσκους του Μανώλη Λιδάκη. Και ανέκδοτο τραγούδι του Τσιτσάνη, έχεις δίκιο.

Το ρεμπέτικο μην ξεχνάμε από τι πέρασε, λοιδορήθηκε κ.λ.π. Όμως αναδείχθηκε η αξία του, όπως και η ιστορική σημασία του, βγήκε προς τα έξω, ας θυμηθούμε και τον Χατζιδάκι που το υποστήριξε, όπως το υποστήριξε σε μια δύσκολη εποχή. Και με τη Βούλα Σαββίδη τι έκανε; Την βρήκε, ιδανική για την ερμηνεία αυτή, αναμόρφωσε εξαιρετικά ρεμπέτικα ακούσματα, ώστε να ταιριάξουν στην εποχή εκείνη και τους έδωσε μια νέα ζωή. Μια ακόμα ζωή. Όπως καταλαβαίνεις λοιπόν, αν κάποιος δεν καθίσει να τα μελετήσει και να τα αποκωδικοποιήσει, είναι σαν να του έπεσε κεραμίδα ουρανοκατέβατη.

Ομοιότητες με την κοινωνία του σήμερα;

Μα το ίδιο συμβαίνει. Ο κόσμος σήμερα τι κάνει; Προσπαθεί να προσαρμοστεί, να περισώσει τα κεκτημένα του, να τους δώσει μια άλλη μορφή, ώστε να πάει παρακάτω. Όλοι ζητούν ένα δεύτερο δικαίωμα στη ζωή, αν κάτι δεν πάει καλά ή κάτι έχει λήξει. Δε θα το έκανε η μουσική, που είναι δημιουργίες με σκοπό να ακουστούν; Παλιά υπήρχε η αίσθηση της ανάγκης να κάνουμε με άλλους πράγματα, τώρα η απομόνωση βασιλεύει, μπήκαμε με το ζόρι μέσα στο σπίτι και λόγω του ιού έχει γίνει κάτι που ούτε η χούντα των συνταγματαρχών δεν είχε κάνει, περίεργο δεν είναι; (γέλια).

Ναι, αλλά μας δοκιμάζει όλο αυτό που συμβαίνει; Έρχονται κι άλλα; Είμαστε πειραματόζωα;

Ε... ναι, παγκόσμιο φαινόμενο. Και πρωτοφανές. Βγήκε ο κορονοϊός και από τότε κάθε μέρα βγαίνουν 80 άλλοι ιοί και μαθαίνουμε τα νέα των εργαστηρίων! Και σίγουρα έρχονται κι άλλα. Δοκιμάζονται οι αντοχές μας όπως είπαμε.

Ο εγκλεισμός που βιώσαμε, μας έκανε λοιπόν να ζήσουμε άλλες ζωές, αλλοιώθηκαν τα πρότερα χαρακτηριστικά μας; Και κάποιες από αυτές τις αλλαγές έχουν και πολιτικό χαρακτήρα;

Βεβαίως και έχει πολιτική χροιά, με τη λογική ότι το σύστημα βρίσκει έναν τρόπο να περάσει πράγματα που σε κανονική περίοδο ίσως να μην μπορούσε, ίσως να έβρισκε μεγαλύτερες αντιδράσεις κ.λ.π. Δες π.χ. πόσα πράγματα έχουν εκτροχιαστεί πλέον στα εργασιακά θέματα, πόσα άλλαξαν. Και όχι μόνο αυτό, πολλά άλλαξαν σε επίπεδο συνείδησης και γι' αυτό επιμένω ότι δεν είναι παράδοξο που χωθήκαν όλοι στο καβούκι τους. Οι συνειδήσεις έγιναν πιο ευάλωτες και άρα πιο εύκολες στο να χωνέψουν πράγματα. Και κάθε κίνημα, πολιτικό και μη, είχε μικρό πεδίο δράσης, αλλά θεωρώ ότι όλες οι αντιπολιτευτικές δυνάμεις υπολειτούργησαν.

Ας μην κάνουμε πολιτική συζήτηση αλλά έχουμε αποτέλεσμα από κάθε άποψη, είτε γιατί κάποιος δεν ήθελε, είτε γιατί δεν μπορούσε. Ισχύει αυτό;

Γενικά ναι, γιατί αφήσαμε να χειραγωγήσουν τις συνειδήσεις μας. Αλλά ξέρεις κάτι; Ποιος να αντιδράσει; Ποιος λαός υπάρχει σήμερα που μπορεί να αντιδράσει επί της ουσίας… Αυτό εκμεταλλεύεται στο σύστημα και χτίζει τα κάστρα του.

Αποτυπώνονται όλα αυτά στη σημερινή μουσική πραγματικότητα; Έχουμε νεότερους καλλιτέχνες στο χώρο, άσε τους παλιότερους, πες ότι ήταν συνηθισμένοι σε μια κατάσταση άλφα.

Δε νομίζω, αλλά δεν είναι τυχαίο, πάντα έτσι συμβαίνει κατά την άποψή μου. Από τη δεκαετία του '80 και μετά που γράφτηκε σωρηδόν πολιτικό τραγούδι, αυτό ήταν μόδα. Και η γιαγιά μου έγραψε πολιτικό τραγούδι! Θα μπορούσα κι εγώ να μπω σε αυτό το «κουρμπέτι», αλλά δεν το έκανα. Μου το είχε πει κι ο Γιάννης Ρίτσος, όταν είδε δουλειά μου αργότερα. Με ρώτησε συγκεκριμένα γιατί δεν μπήκα στο χώρο αυτόν και του έλεγα, άστο αυτό, μη με ρωτάς κ.λ.π.

Κι εγώ θα σε ρωτήσω όμως τώρα! Γιατί δεν το έκανες;

Υπήρχαν διάφοροι λόγοι, οργανωμένοι ή όχι. Υπήρξαν πάντως διάφοροι του χώρου που επένδυσαν σε αυτήν την ανάγκη που είχε ο κόσμος να εκφραστεί και το εκμεταλλεύτηκαν, για να κάνουν καριέρα.

Πάμε παρακάτω, λοιπόν… Έχω μετρήσει ότι έχεις συνεργαστεί με πάνω από 35 στιχουργούς. Ελπίζω να μην κάνω λάθος. Ο Ηλίας ο Κατσούλης είναι το πιο μεγάλο κεφάλαιο, ένας πολύ πολύτιμος συνεργάτης, ένας φίλος…

Όχι, είναι μεγαλύτερος ο αριθμός. Αν συνυπολογίσεις και όσα δεν έχω δισκογραφήσει από ποιητές που λέγαμε, είναι σίγουρα παραπάνω. Ο Κατσούλης ήρθε στην πιο κρίσιμη στιγμή πάντως, για να απαντήσω στην ερώτησή σου. Βοηθώντας και ωθώντας με να βγάλω πράγματα που ίσως να μην τα έβγαζα ή τέλος πάντων να τα έβγαζα πολύ αργότερα. Οπότε το timing με τον Ηλία είναι το συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με άλλους, αλλά εξίσου σημαντικούς. Γνωριστήκαμε το 1986-87 και πρωτοσυνεργαστήκαμε με το «Γεννήθηκα δυο φορές» και την «Χαλκίδα». Το πρώτο το είπε και ο Μιχάλης Δημητριάδης, όχι επιτυχώς και πάλι. Η άποψη του Λιδάκη για το τραγούδι αυτό ήταν πως έπρεπε να το πει γυναίκα και όχι άνδρας. Τέλος πάντων…

Στα φρέσκα τώρα… το νέο άλμπουμ «Έργο» θα κυκλοφορήσει επί της ουσίας τον Ιούλιο από τον Μετρονόμο, αλλά όλη η διαδικασία προώθησης θα γίνει από τον Σεπτέμβριο και στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη τουλάχιστον. Εκεί θα παρευρεθεί και η Βούλα Σαββίδη.

Πρόκειται για ένα «Έργο» καλύτερο από το προηγούμενο. Εγώ προσπάθησα μέσα από τη φωνή της Βούλας Σαββίδη να αναδείξω και το νέγρικο. Χαρακτηριστικό το ομώνυμο τραγούδι που δεν είναι φυσικά ζεϊμπέκικο τραγούδι, είναι πιο λάτιν…

Κάτι από Μερσέντες Σόσα ας πούμε ή σαν κι αυτό;

Ακριβώς, μπράβο!… Από κει και πέρα υπάρχει το μπλουζ «Για τους Πέντε», που αναφέρεται σε δυο τραγούδια του Γιάννη Παπαιωάννου, τα «Βγήκε ο Χάρος να ψαρέψει» και το «Πέντε Έλληνες στον Άδη». Βέβαια εγώ τα κάνω σε λαϊκό δρόμο, κάτι που ίσως έχεις παρατηρήσει ότι χρησιμοποίησα και στα «Φτερά του Έρωτα». Όποιος έχει εντρυφήσει στη λαϊκή μας μουσική και στους δρόμους της θα αναγνωρίσει ότι πρόκειται για δρόμο «ουσάκ». Αλλά ταυτόχρονα φεύγει από τα κλασσικά μοτίβα και σε βάζει σε άλλο δρόμο, αυτό που συζητάμε τώρα, το μπλουζ δηλαδή.

Ποιο ήταν το κίνητρο να βγει αυτό το άλμπουμ; Υπήρχε υλικό; Προσπάθησες πολύ να πείσεις την Βούλα Σαββίδη να το κάνει;

Όχι... το υλικό φτιάχτηκε για τη Βούλα και αρκετό από αυτό υπήρχε. Και δεν προσπάθησα καθόλου! Με τη Βούλα εξάλλου εγώ έχω προσωπική επαφή όλα αυτά τα χρόνια, παρά τη διαφορά της απόστασης, εκείνη μένει στη Θεσσαλονίκη. Όμως αυτή η επαφή μάς βοήθησε να ανταλλάσσουμε απόψεις, για να καταλήξουμε σε ορισμένα θέματα του άλμπουμ αυτού και πώς θα αναδείξουμε την αειθαλή φωνή της και τις δυνατότητές της.

Είναι σημαντικό γιατί η Βούλα Σαββίδη έχει μετρημένες δουλειές στη δισκογραφία, μετρημένες παρουσίες.

Ναι, τα «Πέριξ», τα «Καινούρια Ρούχα» (μας), άλλο ένα μετά και τώρα θα παρουσιαστεί στο «Έργο». Αλλά είναι σημαντικό να πούμε ότι τα πάντα έδειχναν ότι η φωνή της Βούλας Σαββίδη, αναλλοίωτη στο χρόνο, θα έδινε τον όγκο που χρειαζόταν οι απαιτήσεις αυτού του «Έργου». Για άλλους θα ήταν παρακινδυνευμένο, αλλά εγώ είχα γνώση της κατάστασης κι έτσι το προχώρησα και δικαιώθηκα. Αλλά κι εκείνη το ήθελε πολύ, πέρα μάλιστα από την διαχρονικότητα της φωνής της, μπορεί να εκφράζει και τη σημασία των στίχων με μεγάλη ευκολία και ουσία. Γενικά εκτιμώ ότι πρόκειται για ένα γεγονός σημαντικό στην ελληνική δισκογραφία και νομίζω πως όποιος ασχολείται με αυτήν θα το εκτιμήσει.

Ανοίγεις πολλά θέματα, δισκογραφία, στιχουργική…

Εκ των πραγμάτων θα συμβεί σε μια τέτοια συνέντευξη (χαμογελώντας)...

Για τη δισκογραφία πες μου, μετά από μια περίεργη ντουζίνα χρόνια (σχεδόν), κρίση, επιδημίες, τώρα πόλεμοι και άλλα διάφορα, όλο αυτό είναι υλικό, για να προκύψει κάτι καινούριο στην άποψη των δημιουργών;

Και πάλι εκ των πραγμάτων, ειδικά ο στιχουργός θα εμπνευστεί από τις καταστάσεις και θα δώσει στον κόσμο τραγούδια, σαν άποψη και ιδέα, που θα έχουν σχέση με την σημερινή κατάσταση όπως εξελίσσεται ιστορικά και όπως τα βιώνει ο καθένας. Και ο στίχος είναι το Α και το Ω.

Σε οδηγεί ο στίχος;

Αν είναι στίχος και δεν είναι «παράστιχος» (γέλια)… Αλλά δεν έχω πρόβλημα με το μέτρο, δεν με ενδιαφέρει αυτό κατ' αρχάς.

Μα αφού συνθέτεις ποίηση, τι πρόβλημα να έχεις… Εγώ τον στίχο αυτόν τον λέω και άναρχο, τον στίχο τον ποιητικό.

Όπως κι αν το λες, ποιητικό στίχο μελοποιώ από το 1970 όπως είπαμε και λέει και το «βιογραφικό» μου. Με αυτά έχω ασχοληθεί πολύ και δε με νοιάζει όπως είπα το μέτρο, με νοιάζει η ουσία και η έκταση, η δύναμη του στίχου. Και φυσικά να μην υπάρχει αμετροέπεια, φλυαρία.

Σωστά, σωστά… να υπάρχει η σωστή λέξη…

Η εποχή που περάσαμε και συνεχίζουμε να περνάμε, δεν τελείωσε. Ζήσαμε μια εποχή που μας έδωσε την αφετηρία του σήμερα, που τώρα θα εμφανιστούν τα πιο πολλά προβλήματα. Ο καθένας στον κόσμο του, στο σπίτι του, προσπαθώντας να επιβιώσει ανεξάρτητα από τον άλλον. Να τη βγάλει δηλαδή καθαρή ο καθένας, οικονομικά κ.λ.π.

Υπάρχει κάτι εν εξελίξει που θα ακολουθήσει το «Έργο» με τη Βούλα Σαββίδη; Νωρίς είναι ακόμα αλλά υπάρχει η δημοσιογραφική περιέργεια…

Θα σου πω ότι υπάρχει. Και θα συμμετέχει και η εξαιρετική Βιολέτα Ίκαρη, σε ένα άλμπουμ σε στίχους της Μαρίας Τσιμικλή, που συμμετέχει για πρώτη φορά στο «Έργο» με τη Βούλα Σαββίδη. Καινοτόμες συνθέσεις, άλλο ύφος. Βάζω μέσα ένα χαρακτήρα με λαϊκό υπόβαθρο, αλλά με μοντέρνα έκφραση.

Π.χ. παραδοσιακό τραγούδι αλλά με μοντέρνο παίξιμο, με κλασσικά όργανα. Δεν μου αρέσει να κάνω ίδια πράγματα, μου αρέσει περισσότερο να κάνω κάτι άλλο, το ψάχνω πολύ, θα το ακούσετε και στο «Έργο» αυτό το νεωτερίστικο, ας το πούμε. Λαϊκό τραγούδι ναι, αλλά και πιο «προχωρημένο». Αλλά θα έρθει η ώρα τους όλων, στη σειρά τους και θα τα ακούσετε.

Με πολλή χαρά πρέπει να σου πω! Εγώ θυμάμαι -ειρήσθω εν παρόδω- εκείνο το φοβερό τραγούδι σε στίχους του Τσατσόπουλου που ερμήνευσε η Βούλα Σαββίδη στα «Καινούργια ρούχα», το «Να μη στεριώνεις ταίρι». Τι σύλληψη ήταν εκείνο το τραγούδι αλήθεια…

Ναι, αλλά φυσικά το θάψανε, οι επίσημοι εννοώ. Γιατί σε άλλα μέσα, στα διαδικτυακά π.χ. ακούστηκε και ακούγεται. Όμως στα ραδιόφωνα έχουν τα ίδια «καρούλια» που δεν αλλάζουν εύκολα.

Πες μου γι' αυτό. Εταιρείες παραγωγής, Εταιρείες δικαιωμάτων, η παλιά ΑΕΠΙ, οι νέες τώρα. Ποια είναι η γνώμη σου σχετικά;

Δεν υπάρχουν πια, αφ' ενός γιατί δεν στηρίζονται πια στη δισκογραφία, στην παραγωγή. Οι εταιρείες προσπαθούν να έχουν ένα ρεπερτόριο που θα βοηθά τον τραγουδιστή, να βρει χώρους να τραγουδήσει, με συνέπεια το τραγούδι να παίζεται με ποσοστά. Άρα ο τραγουδιστής εμφανιζόμενος δημιουργεί ποσοστά που τα παίρνει ο παραγωγός, η εταιρεία δηλαδή. Το ίδιο σχεδόν γίνεται με τις ψηφιακές πλατφόρμες, μόνο που εδώ, αν κάποιος κάνει δική του παραγωγή, νέμεται εκείνος το ποσοστό που μπορεί να κερδηθεί, φτιάχνοντας ένα δυο τραγούδια singles. Και αντικειμενικά μιλώντας, δεν υπάρχει πια δισκογραφία με τη γνωστή έννοια που ξέραμε. Όμως, επειδή είμαι υπέρ των ολοκληρωμένων καταθέσεων, το ίδιο σκέπτομαι στη δισκογραφία. Ένας κύκλος τραγουδιών δηλαδή, που κάτι έχει να προσδώσει σαν σύνολο. Σε αυτό πιστεύω και συνεχίζω. Δεν με ενδιαφέρει που το cd δεν πουλιέται αλλά με ενδιαφέρει η παρακαταθήκη. Διότι αν καταρρεύσει το διαδίκτυο, τι θα μείνει; Ενώ η φυσική μορφή έχει υπόσταση. Παράλληλα στο cd περνάς πράγματα, μηνύματα. Σε βιβλιαράκι που είναι μαζί με το δίσκο κ.λ.π. Δεν ξέρω πώς θα εξελιχθεί όλο αυτό στις μουσικές πλατφόρμες, αφού είμαστε σαν χώρα πίσω σε όλα αυτά.

Υπάρχει κάποια από τις συνεργασίες σου που θυμάσαι ένα «κλικ» παραπάνω από τις υπόλοιπες. Αν υπάρχει σχετική αντικειμενικότητα σε μια τέτοια προσωπική άποψη φυσικά… Κοίτα, στις συνεργασίες μου προσπαθούσα πάντα να έχω ανθρώπους που είχαν σχέση με το τραγούδι, να μην είναι «σκράπας» με τη μουσική. Υπάρχουν τέτοιοι, φτιάχνονται, από παραγωγούς, από εταιρείες. Κι ας μην έχουν καμιά επαφή με το αντικείμενο.

Άρα ψάχνεις νέο «αίμα» στις συνεργασίες σου.

Βεβαίως, γι' αυτό π.χ. υπάρχουν πάρα πολλοί στιχουργοί που συνεργάστηκα, όπως παρατήρησες κάποια στιγμή. Γιατί ψάχνω να βρω πράγμα που ένας άγνωστος έχει να τα δώσει, αντίθετα με τον «γνωστό» ή τον «μέσα στα πράγματα» που δουλεύει με τις γνωστές μανιέρες, με οδηγούς δηλαδή, με μοτίβα σταθερά. Για να μη χαθεί όλο αυτό και τελικά επαναλαμβάνεται. Ενώ ένας νέος τώρα θα βγάλει την ψυχή του. Θα έλεγα μάλιστα εδώ, πως συναντώ πολλές νέες στιχουργούς γυναίκες, πάρα πολλές με πηγαίο ταλέντο.

Παλιά ήταν περισσότεροι άντρες στιχουργοί, συμφωνείς;

Γενικά ναι, αν εξαιρέσεις την Παπαγιαννοπούλου, την Τσώτου από τις πιο γνωστές. Αλλά φαίνεται πως ό, τι βιώνουν πια οι γυναίκες το μεταφέρουν με πιο σαφή τρόπο και είναι πιο εξωστρεφείς για ό, τι τις ενδιαφέρει προσωπικά από ό, τι παλιότερα. Την καταπίεσή τους π.χ. που ακόμα υπάρχει, παρότι -υποτίθεται- έχουμε προοδεύσει σαν κοινωνία, είμαστε πιο εξελιγμένοι και πιο Ευρωπαίοι πια!

Οι άνδρες εννοείς ή οι Έλληνες γενικότερα; Μιας και το θίγεις…

Γενικότερα μιλώντας. Είμαστε κατά τι καλύτεροι, αν και δυστυχώς σε μεγάλο κομμάτι του ελληνικού λαού, ελπίζω όχι των νεότερων γενιών, υπάρχει άποψη για ανωτερότητα του άνδρα απέναντι στη γυναίκα. Βλέπεις η ισότητα της γυναίκας δεν ήταν εξισορροπημένη κατάσταση, παρέμειναν αγκυλώσεις. Αντικειμενικά σκεπτόμενος, το σύστημα χρησιμοποίησε τη γυναίκα, γιατί είχε ανάγκη από εργατικά χέρια και όχι από καλή πρόθεση.

Αν σκεφτεί κανείς ότι παρέμειναν σχεδόν αποκλειστικοί οι ρόλοι της γυναίκας, συν την εργασία. Π.χ. της μητέρας, της συζύγου, της νοικοκυράς… Οι νεότερες γενιές δείχνουν να σέβονται περισσότερο κάποια πράγματα, να μοιράζονται δουλειές σε ένα σπίτι κ.λ.π.

Κι έτσι πρέπει! Όμως όλα τα παραπάνω, για να συνδέσουμε ό, τι λέγουμε για τις γυναίκες στιχουργούς που είναι πλέον πολλές, λειτούργησαν στο πνευματικό υπόβαθρο ενός ανθρώπου που βιολογικά πρέπει να αντέξει σε μια πολυπλοκότητα μεγαλύτερη από του άντρα. Ίσως ο άντρας στιχουργός βγάζει πιο πολύ ερωτισμό πολλές φορές, η γυναίκα στιχουργός είναι πιο «γήινη». Οι σκέψεις τους είναι διαφορετικές, το νιώθεις, όταν ακούς ένα τραγούδι γραμμένο από γυναίκα. Θα το σκεφτείς ότι ένας άντρας δε θα έγραφε ποτέ τέτοιους στίχους, ίσως λόγω βιωμάτων.

Είμαστε γενικά πιο ευαίσθητοι όσο περνούν τα χρόνια; Ξεφεύγουμε π.χ. από καταστάσεις ρατσιστικές, σε κάθε έκφρασή τους… Αποτυπώνεται αυτό και στα τραγούδια μας; Είμαστε ένα βήμα παραπέρα;

Θυμήσου τους μετανάστες, τους πρόσφυγες, όταν υπήρχε μεγάλη κίνηση. Όλοι ήθελαν να βοηθήσουν, υπήρξε ένταση. Ερχόντουσαν από μέρη σε πόλεμο, με φτώχια, με πολλά προβλήματα και όλο αυτό λειτούργησε θετικά.

Και κάπως έτσι έχουμε σήμερα έναν Αντετοκούνμπο. Συμφωνείς;

Εγώ ναι, φυσικά. Άλλοι έχουν αγκυλώσεις. Η Ευρώπη είναι μια διπρόσωπη κατάσταση των Βορείων και των Νοτίων. Οι Νότιοι που έχουν βιώσει σε μεγαλύτερο βαθμό φτώχεια, επαναστάσεις, δικτατορίες έχουν άλλη αίσθηση για όλα αυτά τα θέματα. Αλλά παίζει ρόλο κι ο ήλιος ή το κρύο.

Νομίζω λες κάτι πολύ σημαντικό. Σκέφτομαι τώρα το χάρτη, ότι το Νότιο ημισφαίριο της Γης είναι πιο δημιουργικό π.χ. μουσικά, και όχι μόνο, από το Βόρειο. Λατινική Αμερική, Νότια Ευρώπη, Αφρική, Ινδία…

Ε... ναι φυσικά. Έχεις απόλυτο δίκιο. Εγώ που ξέρω από την Ιταλία ας πούμε, αντιλαμβάνομαι πόσο πιο κοντά είναι ο Ιταλός του Βορρά στον Γερμανό, από τον Ιταλό του Νότου που είναι πιο κοντά στον Έλληνα, στον Γάλλο του Νότου επίσης, στον Ισπανό… Και αυτό αποτυπώνεται και στη μουσική φυσικά.

Ο Βάρναλης έλεγε στο ποίημά του «Παλιολαός» πως υπάρχει πάντα πάνω από τον «κακομοίρη», τον «δύστυχο» ένας αφέντης, ακόμα και όταν ξανασηκώνεται από τα προβλήματά του. Νομίζω ότι αυτοί οι λαοί το έχουν ζήσει στο πετσί τους. Ο Βάρναλης είναι σπουδαίος κι από άποψης ιδεολογικής, δεν υπάρχει όμοιός του.

Με την ευκαιρία θα θυμηθώ τη δουλειά σου για τον Μπρεχτ το 2011, τις «Γενιές σημαδεμένες». Μετά από αρκετές επιτυχίες και μετά από 22-23 χρόνια καταθέσεων, έρχεσαι να μελοποιήσεις Μπρεχτ και μάλιστα με μια νέα τότε προσωπική εταιρεία, δικής σου και του γιου σου, «Ο κόκκινος γάτος των σύγχρονων πολιτειών». Θες να μας πεις λίγα λόγια γι' αυτό; Δεν τολμούν πολλοί να μελοποιήσουν Μπρεχτ, αν εξαιρεθεί ο Μικρούτσικος.

Να ξεκινήσω από τα αρνητικά. Πολλοί του συναφιού μας δεν ήθελαν να συμμετάσχουν, ειδικά μπαίνοντας σε περίοδο κρίσης. Σου λέει πού να μπλέξω τώρα με Μπρεχτ, όσοι τον ήξεραν τουλάχιστον. Και ναι, έχεις δίκιο στην παρατήρηση της προσωπικής κίνησης που έκανα με το γιο μου και την νεοσύστατη εταιρεία. Ποιος θα έκανε παραγωγή Μπρεχτ τότε στην Ελλάδα; Κανένας. Εκεί έκανα και το «Φυλάξου», ένα άλμπουμ επίσης με χροιά πολιτική. Μετά την απώλεια του γιου μου στα τέλη του 2017, η εταιρεία αυτή έκλεισε. Ο Μπρεχτ έπρεπε να βγει, για να το απαντήσω κι αυτό, έκανα και τη μετάφραση στο βιβλιαράκι που συνόδευε το cd. Παρά τα προβλήματα κιόλας, γιατί η εταιρεία παραγωγής στη Γερμανία αρνήθηκε να συγκατατεθεί για το σύνολο των αιτούμενων τραγουδιών που είχα ζητήσει. Ειδικά υπήρχε πρόβλημα με το «Μέτρο» που ερμήνευσε ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Όμως δημιουργήσαμε εναλλακτικά σενάρια, που έφεραν ωστόσο το ζητούμενο αποτέλεσμα για την ολοκλήρωση του έργου.

Σε αυτήν την αρχική σου προσπάθεια τη δεκαετία του '70, με την ποιητική μελοποίηση, νιώθω ότι υπάρχουν ετερόκλητες προσεγγίσεις. Δηλαδή Καρυωτάκης με Ρίτσο, Νερούδα πως τα συνδύασες;

Με βάση την πολιτική. Όλα έχουν αυτό το κριτήριο επιλογής. Ο «Μιχαλιός» του Καρυωτάκη, ας πούμε, δεν είναι πολιτικό τραγούδι; Φυσικά και είναι. Και το αντιλήφθηκα, όταν έτυχε να ακούσω να το απαγγέλει ο Δημήτρης Λιαντίνης, ο φιλόσοφος που χάθηκε στον Ταΰγετο, σε μια κοινή παρέα που είχαμε βρεθεί. Όλα αυτά λοιπόν έχουν πολιτικό υπόβαθρο. Και όπως είπαμε δε θα δισκογραφηθούν αλλά θα είναι διαθέσιμα, όπως είναι πρωτόλεια, στην ιστοσελίδα μου να τα ακούει όποιος επιθυμεί.

Τελικά τραγουδάς κιόλας. Σε συναντούμε σε αυτήν την αρχική δουλειά σου αλλά και σποραδικά στους δίσκους που έχεις συμμετάσχει με την ιδιότητά του του συνθέτη. Πως είναι αυτή η αίσθηση;

Τραγουδάω όσα εκτιμώ ότι δεν θα μπορέσει κάποιος ερμηνευτής να δώσει αυτό που εγώ έχω στο μυαλό μου. Η κόρη μου λέει μια αλήθεια, πως κανείς δε θα αποδώσει ποτέ κάτι που επιμένω στην προσέγγισή του, γιατί είμαι πωρωμένος! Αλλά εκεί είναι η ουσία. Αν είναι να βγάλεις κάτι, μόνο εσύ που το έχεις γεννήσει μπορείς να το αποδώσεις. Ένας σπουδαίος και εξαιρετικός ερμηνευτής θα μπορέσει ίσως να πιάσει τον παλμό σου, όμως κι αυτό θέλει καθοδήγηση και ίσως να περιέχει και μικρούς συμβιβασμούς. Κάποιες φορές δεν είμαι διατεθειμένος να τις κάνω, αυτή είναι η αλήθεια. Και να σημειώσω ότι δεν έχω κάνει ποτέ μαθήματα φωνητικής, είναι η εσωτερική φωνή μου που μου λέει πώς να τα διαχειριστώ.

Από όσα έχω ακούσει πάντως και τολμάς και γενικά «το έχεις» που λέμε…

Αντικειμενικά ένας συνθέτης στις νότες πρέπει να είναι σωστός. Να σου δώσω ένα παράδειγμα, ο Μίκης ο Θεοδωράκης είχε φωνή; Δεν είχε, αλλά, όταν ήταν να τραγουδήσει, μαζεύονταν όλοι γύρω του να τον ακούσουν. Γιατί έβγαζε το συναίσθημα που έπρεπε να βγει. Κι από αυτόν διδάχτηκε η Μαρία Φαραντούρη αυτό το λυρικό στιλ που έχει, φυσικά με άλλη φωνή, καλύτερη φωνή, ακουγόταν πιο εύκολα κ.λ.π. Επομένως, ένας δημιουργός πρέπει να έχει δυνατότητα ερμηνείας αυτών που κάνει, έστω και σε κάποιο βαθμό, γιατί πρέπει να το μεταλαμπαδεύσει.

Μετά από χρόνια που γύρισες από την Ιταλία, γνώρισες τον Γιάννη Κ. Ιωάννου και συνεργαστήκατε με το τραγούδι «Ένας πλανόδιος φωτογράφος», σε στίχους του Ηλία Κατσούλη, στον δίσκο του Αντώνη Καλογιάννη «Τι ώρα να΄ναι», όπου ο Ιωάννου ήταν ο ενορχηστρωτής. Πρόκειται για την πρώτη δισκογραφική παρουσία του Τάσου Γκρους;

Ναι, αυτό το τραγούδι ακόμα ακούγεται. Ένα άλμπουμ που παρατηρείται κι ένα λάθος, ότι στο τραγούδι δεύτερη φωνή κάνει η Άλκηστις Πρωτοψάλτη που δεν αναφέρεται στο εξώφυλλο του δίσκου (για το τραγούδι αυτό). Κάπως υποτιμητικό αυτό και δεν το δέχονται εύκολα οι ερμηνευτές, εκτός ίσως του Νταλάρα! Έχει κάνει ένα σωρό δεύτερες ο Νταλάρας, χωρίς να έχει πρόβλημα. Π.χ. σε δυο τραγούδια δικά μου που τα τραγούδησε ο Μιχάλης Δημητριάδης, ο Νταλάρας πήγε κι έκανε δεύτερη φωνή. Δε φοβόταν να βγει σαν δεύτερη φωνή, για να μη θεωρηθεί ότι έχει υπερκεραστεί από κάποιον. Αλλά είναι τόσο αναγνωρίσιμη η φωνή του, που το γράψεις δεν το γράψεις θα το καταλάβεις, όταν το ακούς.

Λέγαμε νωρίτερα για την Παπαγιαννοπούλου. Πες μου για τον «Παναγή» πώς φτάνει σε σένα, είναι μια δεύτερη εκτέλεση, με πρώτη του Μιχάλη του Ζαμπέτα. Προσωπικά το αγαπώ πολύ σαν τραγούδι κι εκτιμώ απεριόριστα αυτό που φτιάξατε με την Αργυρώ Καπαρού.

Είναι μια λογική ο ρυθμός αυτός, ενός «ροντό βενετσιάνο» όπως λέγεται. Είχαν κατακτήσει τον κόσμο κάποτε οι Βενετοί. Και πήρα από εκεί το ρυθμό αυτόν και τον χρησιμοποίησα.

Φυσικά το τραγούδι έχει κι ανατολίτικα στοιχεία…

Ε... ναι, από εκεί μας έρχεται. Μια μπαλάντα είναι που, σου επαναλαμβάνω, στη ρυθμολογία του προστέθηκαν οι επαναλήψεις ενός «ροντό». Μουσικός όρος, ίσως πιο εξειδικευμένος αλλά αυτό είναι. Το χρησιμοποιώ και στο νέο άλμπουμ, στο «Έργο». Με την Αργυρώ Καπαρού είμαστε φίλοι… άπειρα χρόνια. Νομίζω με 'μένα ξεκίνησε δισκογραφικά, με το «Λουλουδάκι του χειμώνα», ντουέτο με τον Μιχάλη Δημητριάδη. Παίχτηκε πολύ, αλλά δεν ξαναβγήκε. Οι εταιρείες τότε, όταν θεωρούσαν ότι ένα τραγούδι έκανε τον κύκλο του, σχεδόν το εξαφάνιζαν, με εξαίρεση θα έλεγα την LYRA και τον Πατσιφά. Η Αργυρώ τέλος πάντων, είχε πάει στην Αμερική και βρήκε την εγγονή της Παπαγιαννοπούλου…

Τη Ρέα Μανέλη εννοείς...

Ναι, ακριβώς, εκείνη της έδωσε τον «Παναγή» για να το «φτιάξει όπως νομίζει καλύτερα», έτσι της είπε. Κι η Αργυρώ μού το έφερε και, όταν το διάβασα, συγκλονίστηκα. Ιστορικό πρόσωπο, υπαρκτό και με ένα στίχο αφήγηση. Δυναμική γραφή, μπλεγμένη και η ίδια η Παπαγιαννοπούλου στα γεγονότα. Ε... λοιπόν, σε 5 λεπτά το είχα βγάλει, τέτοιο συναίσθημα μου έδωσε!

Μια ερώτηση εδώ… Το τραγούδι το είπε φυσικά η Αργυρώ, ουσιαστικά το είχε «καπαρώσει»! (γέλια)… Όμως γενικά γράφεις πάνω σε φωνές;

Δε θα το έλεγε καμιά καλύτερα, όπως το λες κι εσύ! Αλλά όχι, δε γράφω πάνω σε φωνές. Όταν ολοκληρωθεί ένα έργο, τότε κάτσε να δούμε που θα ταιριάξει. Με τη Βούλα Σαββίδη όμως υπήρξε μια πιο έτοιμη διαδικασία. Γιατί κάναμε και μαζί επιλογή και κάναμε και τραγούδια πάνω στη φωνή. Όπως είπα στην αρχή, θελήσαμε να αξιοποιήσουμε στοιχεία της φωνής της Βούλας και να δώσουμε το εύρος της, πέρα από το λαϊκό και το ρεμπέτικο.

Φαντάζομαι ότι αυτή η πρώτη «βουτιά» της στα βαθειά με τα «Πέριξ» δεν την χαρακτηρίζει ολοκληρωτικά. Έχει δυνατότητες πολύ περισσότερες, αυτό που λες κι εσύ, να βγάλει αυτά τα στοιχεία που δίνουν το κάτι άλλο…

Ναι, πραγματικά έχει αρέσει και έχει προεκτάσεις η φωνή της, άσχετα με το πόσα χρόνια έχουν περάσει από την πρώτη της εμφάνιση. Θα το καταλάβεις από τη δουλειά που θα ακούσεις, όλοι μας θα το νιώσουμε. Όταν κάποιος έχει το χάρισμα δεν του φεύγει με τα χρόνια. Εκτός αν συμβούν ιδιαίτερα πράγματα.

Είσαι σχεδόν «στέλεχος» της ελληνικής δισκογραφίας και της ελληνικής μουσικής ιστορίας και το καταθέτω σαν ερευνητής αυτών των δεδομένων. Είναι σημαντικό το διάστημα που καταθέτεις έργο, αν υπολογίσουμε από το 1988 που ξεκινάς (επίσημα) δισκογραφικά είναι καμιά 35αριά χρόνια. Όμως έχεις κι άλλο έργο πιο πίσω που θα φανεί κι αυτό με την ιστοσελίδα σου, η οποία θα είναι έτοιμη μέσα στο 2022.

Ναι, είμαι πολύ χαρούμενος γι' αυτό, που μαζεύεται το έργο μου. Επειδή θα μπορέσω να αναρτήσω τα ανέκδοτα αυτά μελοποιημένα ποιήματα, που έχουν καταγραφεί σε ένα μπομπινόφωνο, με φωνή και κιθάρα, εντελώς πρωτόλεια καταγραφή, χωρίς καμιά ενορχήστρωση. Λείπουν μόνο έργα του Βάρναλη που τα έχει πάρει ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης (Polis Ensemble), καθηγητής μουσικής, συνθέτης και τραγουδοποιός, για να τα επιμεληθεί. Όμως εδώ θα βρεις π.χ. και τον «Αλέξη» από τα «Μακρονησιώτικα» του Ρίτσου, όπου ο Μικρούτσικος το μελοποίησε με τρεις στροφές, ενώ εγώ το μελοποιώ ολόκληρο, διαρκεί περίπου 10 λεπτά. Το έχω παίξει σε πολιτικές εκδηλώσεις και γίνεται χαμός στο ακροατήριο, ειδικά με αυτό το έργο.

Μιας και το αναφέρεις, κάνεις ζωντανές εμφανίσεις; Σε ενδιαφέρουν;

Κατά καιρούς, δεν είναι το πρώτο πράγμα που θα κάνω. Γιατί δεν υπήρξα και πολύ επαγγελματίας στο χώρο. Ο κόσμος ξέρει τα τραγούδια μου, αλλά δεν ξέρει εμένα. Τελικά εγώ φταίω για όλα!

Πες μου για τη Μαρία Λαλιώτη και το ήδη υπάρχον κοινό σας άλμπουμ, το τελευταίο που έχετε κυκλοφορήσει και οι δύο, το «Τι να πάρω μαζί μου». Εξαιρετικό, νομίζω πήγε πολύ καλά, αγαπήθηκε θα έλεγα…

Τη Μαρία τη γνώρισα πριν από 6-7 χρόνια, όταν μια φίλη μού είπε πως έχει μια ξαδέλφη που γράφει στίχους και αν με ενδιέφερε να δω κάποια δείγματα της δουλειάς της. Πράγματι είχαν ενδιαφέρον, παρουσίαζε την καθημερινότητα με άλλη ματιά, ήταν ολοκληρωμένος κύκλος. Συντονιστήκαμε και βγήκε αυτή η δουλειά λοιπόν. Η οποία έδειξε και μια δική μου διαφοροποίηση από τα ποιητικά και άλλα που έκανα μέχρι τότε. Και μετράνε κι όλα, όλα όσα πέρασα και βίωσα και με την απώλεια του γιού μου. Αυτά βγαίνουν εδώ.

Υπάρχει κάτι στη μουσική που νιώθεις ότι δεν το έχεις κάνει ακόμα και θα ήθελες να το κάνεις; Σου λείπει κάτι από το θησαυροφυλάκιό σου;

Ξεκίνησα με ροκ, ροκάς υπήρξα. Δεν το έχει πάρει χαμπάρι ο κόσμος, με έχει γνωρίσει με λαϊκά τραγούδια. Αλλά έχω κάνει μεγάλους κύκλους αν σκεφτεί κάποιος και τα ποιητικά από την αρχή της καριέρας μου.

Γράφεις πάνω σε στίχους ή δίνεις και μουσική έτοιμη να γραφτεί στίχος πάνω σε αυτήν;

Εν Αρχή Ην ο Λόγος που λένε και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Κανονικά έτσι πάνε τα πράγματα. Εγώ πρέπει να δημιουργήσω πάνω σε λόγια. Ο Χατζηδουλής θυμάμαι ότι επέμενε πως και το ανάποδο δεν είναι κακό, αν έχεις κάποιον καλό στιχουργό που τον εμπιστεύεσαι. Γιατί και η μουσική έχει το συναίσθημά της. Πάντως είναι και σύνηθες στην ελληνική δισκογραφία να γράφονται στίχοι πάνω στη μουσική.

Μετά από 35 χρόνια λοιπόν στα μουσικά πράγματα, υπάρχει επίγευση που σου αφήνουν αυτά τα χρόνια; Γλυκειά, πικρή, πως τη χαρακτηρίζεις;

Λαμβάνοντας υπ' όψιν πώς ξεκίνησα, είναι γλυκιά. Είχα όνειρα, έκανα πράγματα και συνεχίζω να τα κάνω. Ήθελα να μπορώ να εκφραστώ μουσικά και το έκανα, είχα τη δυνατότητα και την ικανότητα. Βρήκα πεδίο ελεύθερο για να μπορέσω να τα κυκλοφορήσω κι αυτό είναι το ζουμί, γιατί πολλοί δεν μπορούν να το κάνουν, αυτό είναι το μισό αν συμβεί. Δεν φοβήθηκα ποτέ να εκτεθώ και το έκανα από πολύ νέος. Μικρός έγραψα και το πρώτο μου τραγούδι, στίχους και μουσική. Αλλά τείνω προς τη μουσική, οπότε αν έχω καλό στίχο προχωράμε. Δεν μπλέκω τόσο με το στίχο. Όμως εκ κατακλείδι τα όνειρα μου πραγματοποιήθηκαν και έχω ακόμα τη δυνατότητα να κάνω κι άλλα. Δεν ήμουν του συστήματος, αλλά τα πράγματα τσούλησαν.

Άρα λοιπόν κάνε μου μια περίληψη πλέον για το… μέλλον. Τι έχουμε να περιμένουμε από τον Τάσο Γκρους από εδώ και στο εξής;

Λοιπόν, έχουμε άμεσα από τον «Μετρονόμο» την κυκλοφορία του άλμπουμ «Έργο» με τη Βούλα Σαββίδη. Το Φθινόπωρο του 2022 θα κυκλοφορήσει το άλμπουμ σε στίχους της Μαρίας Τσιμικλή, με γυναίκες ερμηνεύτριες, τη Βιολέτα Ίκαρη, την Αργυρώ Καπαρού, τη Μόρφω Τσαϊρέλλη και την Κατερίνα Σιάπαντα. Πολύ δυνατές φωνές όλες, ενώ και οι τέσσερις μαζί θα πουν ένα τραγούδι, πρώτη φορά που γίνεται αυτό. Επίσης ετοιμάζεται μια δουλειά με τον ποιητή Ηλία Τσέχο, είναι έτοιμα πέντε τραγούδια και συνεχίζουμε. Εκεί θα ερμηνεύουν η Καπαρού, ο Καψοκαβάδης, η Ελένη Νόνη και εγώ. Αργότερα με τον επίσης ποιητή Κώστα Μαρδά, τραγούδια για Μανώλη Μητσιά και Αργυρώ Καπαρού. Επίσης επειδή υπάρχουν ακυκλοφόρητα του Ηλία Κατσούλη, αυτά θα τα βγάλω με τη Βιολέτα Ίκαρη. Ενδεχομένως θα υπάρχουν και κάνα δυο από τα γνωστά τραγούδια του Κατσούλη που θέλει να τα πει η Βιολέτα και δεν έχω καμιά αντίρρηση γι' αυτό. Έχει επιλέξει μάλιστα κάτι σημαντικό, θα το ακούσουμε, όταν έρθει η ώρα, αλλά κράτα ότι της πάει πολύ το παραδοσιακό τραγούδι με μια μοντέρνα έκδοση, έχει μια ιδιαίτερη φωνή. Σε βάθος χρόνου έχει προγραμματιστεί προσωπικός δίσκος της Αργυρώς Καπαρού, ενώ υπάρχει και η κυκλοφορία της μελοποίησης της ποιητικής συλλογής του Γιώργου Μπασδέκη, με γενικό τίτλο «Θαλάσσιος Οργασμός». Επίσης εκκρεμεί, μετά από όλα αυτά, ένα έργο του Ρίτσου που θα γίνει με ηλεκτρικά όργανα. Φυσικά ο χρόνος θα δείξει αν αυτό το μεγαλεπήβολο πρόγραμμα θα έχει την τύχη να πραγματοποιηθεί!

Τάσο Γκρους, σε ευχαριστούμε πάρα πολύ από το www.mousikogramma.gr για το χρόνο που διέθεσες να μάθουμε τόσα όμορφα πράγματα για 'σένα, να σε γνωρίσουμε περισσότερο, να μας υποσχεθείς -όπως έκανες- ότι όσο μπορείς θα δημιουργείς «Έργο» και κυρίως για ό, τι έχεις κάνει για εμάς όλους τα τελευταία τουλάχιστον 35 χρόνια… Εύχομαι να τα πούμε πολλές φορές με αφορμή και τα έργα σου που έρχονται οσονούπω…

Ευχαριστώ πολύ κι εγώ με τη σειρά μου το www.mousikogramma.gr, θα είμαστε εδώ να τα λέμε με την κάθε ευκαιρία!

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Θα κλείσουμε αυτήν την εξαιρετική μας κουβέντα με τον Τάσο Γκρους με δύο υποενότητες, απαραίτητες για την κάλυψη της ογκώδους βιογραφίας του. Η πρώτη αφορά στο έργο του προσωπικής δισκογραφίας, όπως είναι αποτυπωμένο στην Ελληνική Δισκογραφία του Πέτρου Δραγουμάνου:

1988 – ΜΟΡΦΕΣ (Νένα Βενετσάνου, Ανδρέας Μπονάτσος, Γιάννης Γερογιάννης)

1991 – ΛΕΞΕΙΣ ΜΥΣΤΙΚΕΣ (Κωνσταντίνος Χατζημιχάλης)

1994 – ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΡΟΥΧΑ (Βούλα Σαββίδη)

1998 – ΤΟΥ ΠΟΘΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΘΟΥΣ (Μιχάλης Δημητριάδης και πρώτη δισκογραφική εμφάνιση της Αργυρώς Καπαρού, στο «Λουλουδάκι του Χειμώνα»)

2003 – ΤΑ ΔΩΡΑ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ (Κρίστη Στασινοπούλου, Αργυρώ Καπαρού, Κώστας Μάντζιος, Λιζέτα Καλημέρη)

2011 – ΓΕΝΙΕΣ ΣΗΜΑΔΕΜΕΝΕΣ (Τάσος Γκρους, Καλλιόπη Βέττα, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Μαρία Παπαγιαννάκη Κόμη)

2014 – ΦΥΛΑΞΟΥ (Τάσος Γκρους, Φωτεινή Βελεσιώτου, δύο ντουέτα Τάσου Γκρους και Καλλιόπης Βέττα)

2019 – ΟΤΙ ΑΓΑΠΩ ΥΠΑΡΧΕΙ (*) (Τάσος Γκρους, Γιώργος Νταλάρας, Παντελής Θαλασσινός, Γιάννης Παλαμίδας, Βαγγέλης Βελώνιας, Αργυρώ Καπαρού, Φωτεινή Βελεσιώτου, Μαρία Φριντζήλα, Αλέξανδρος Καψοκαβάδης, Καλλιόπη Βέττα, Γιώργος Μεράντζας)

(*) Άλμπουμ αφιερωμένο στη μνήμη του γιου του Γιώργου

2020 – ΤΙ ΝΑ ΠΑΡΩ ΜΑΖΙ ΜΟΥ (Μητσιάς, Καπαρού, Σμυρνάκης, Ελένη Νόνη, Χρυσούλα Κεχαγιόγλου)

2022 – ΕΡΓΟ (Βούλα Σαββίδη)

Άλλες σημαντικές συμμετοχές

1995 – Κύκλος τραγουδιών «ΜΕ ΤΑ ΦΤΕΡΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ» στο άλμπουμ του Μανώλη Λιδάκη με γενικό τίτλο «4 ΚΥΚΛΟΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ».

1997 – Ηχογράφηση με την Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής της ΕΡΤ, ποιήματα των Πολ Ελιάρ, Πάμπλο Νερούδα, Ιωάννη Βηλαρά, Θανάση Βενέτη, Βαγγέλη Κάσσου και Ηλία Κατσούλη. Ερμηνείες Αργυρώ Καπαρού και Καλλιόπη Βέττα.

1997 – Μουσική στο Θεατρικό έργο του Νίκου Καμτσή «Γκιούλιβερ – Ταξίδι στους Μακρυπόδαρους και Χοντροκέφαλους».

1999 – Μουσική για το τελεφίλμ «ΔΙΠΛΗ ΜΙΣΘΩΣΗ».

2000 – Συμμετοχή ως συνθέτης (5 τραγούδια) στον προσωπικό δίσκο της Αργυρώς Καπαρού «ΜΕΤΑΞΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΣΟΥ»

2000 – Βιβλίο CD από την Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλιοπωλών, με την παρουσίαση των Ελλήνων Ποιητών της περιόδου 1945-2000, με τον γενικό τίτλο «Η ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ».

2005 – Συμμετοχή ως συνθέτης (3 τραγούδια) στο άλμπουμ του Θοδωρή Καρέλλα «ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΜΥΘΟΙ»

2006 – Συμμετοχή ως συνθέτης (1 τραγούδι) στο άλμπουμ σε στίχους Λευτέρη Παπαδοόπουλου «ΣΠΑΕΙ ΤΟ ΡΟΔΙ». Πρόκειται για το «ΕΦΥΓΕΣ ΟΛΟΓΥΜΝΗ» που ερμήνευσαν μαζί οι Γιώργος Νταλάρας, Δημήτρης Μητροπάνος και Πασχάλης Τερζής.

2010 – Ο Τάσος Γκρους και ο γιος του Γιώργος, ιδρύουν την εταιρεία δίσκων με την επωνυμία «Ο ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΓΑΤΟΣ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ». Η Εταιρεία σταμάτησε μετά την απώλεια του ιδρυτή της Γιώργου Γκρους.

2017 – Συμμετοχή ως συνθέτης (3 τραγούδια) στον πολυσυλλεκτικό προσωπικό άλμπουμ του στιχουργού Βαγγέλη Βελώνια «ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΠΟ ΧΡΩΜΑ».

Η λίστα των συμμετοχών του Τάσου Γκρους δεν τελειώνει εδώ, αλλά δεν είναι κι εδώ το σημείο που θα αναγραφεί με κάθε λεπτομέρεια. Αυτό θα γίνει στην ιστοσελίδα του που θα παραδοθεί στο κοινό εντός του 2022.

-Η δεύτερη υποενότητα αυτής της συνέντευξης και αφιερώματος στον Τάσο Γκρους, αφορά σε ένα ιδιόχειρο σημείωμα του ίδιου που είχε την καλοσύνη να μου δώσει και να εξηγεί τους λόγους που θέλησε τώρα, 50 χρόνια μετά, να μοιραστεί το πρωτόλειο αρχικό έργο του με το κοινό. Θεωρώ υποχρέωση μου να το μεταφέρω. Οι λόγοι λοιπόν είναι:

Είναι αφιερωμένα στη μνήμη του γιου του Γιώργου, ο οποίος τα έζησε από πρώτο χέρι και πάντοτε ήταν συναισθηματικά δεμένος με αυτά.

Το περιεχόμενό του εξακολουθεί να είναι επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε.

Πολλοί παλιοί σύντροφοι και συναγωνιστές εξακολουθούν να πιέζουν για τη δημοσιοποίησή του.

Τα τραγούδια αυτά τον σημάδεψαν και καθόρισαν την πορεία του στη ζωή γενικότερα.

Η αφιλοκερδής δουλειά που έκανε ο Αλέξανδρος Καψακαβάδης σε μέρος του έργου αυτού που αφορά τον Βάρναλη, χρησιμοποιώντας καινούργια μέσα, αντίθετα από το υπόλοιπο έργο που θα μείνει στην αρχική πρωτόλεια μορφή, εγγραφή σε κασετόφωνο, φωνή, κιθάρα. Πολλές ευχαριστίες ως εκ τούτου στον Αλέξανδρο Καψακαβάδη.

Σε στιγμές κρίσιμες πολιτικά, πάντα στροβιλίζονταν στο μυαλό του οι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου στο ποίημα «Χρέος», μέρος της συλλογής «Πέτρινος χρόνος»:

«Ακόμα δεν μιλήσαμε, δεν είπαμε ακόμα το δικό μας τραγούδι… Αργήσαμε σύντροφε, αργήσαμε πολύ, πρέπει να πούμε το τραγούδι μας…»

Τάσος Γκρους (Μινώταυρος)

Υ.Γ.1 Μινώταυρος είναι ένα "αγωνιστικό" αντιδικτατορικό ψευδώνυμο που αρέσει στον συνθέτη να χρησιμοποιεί. Του το "κόλλησαν" οι σύντροφοί του, Έλληνες φοιτητές!

.

Υ.Γ.2 Ευχαριστώ τον Γιάννη Κ. Ιωάννου που στη ραδιοφωνική του εκπομπή «Ό, τι Αγαπώ» από το Joy Radio, αφ' ενός μας έκανε το «κονέ» με τον Τάσο Γκρους και αφ' ετέρου στην ίδια εκπομπή προέκυψαν σημαντικά στοιχεία που βοήθησαν αυτήν την συνέντευξη, δεδομένου ότι οι δυο τους έχουν κοινό παρελθόν σε αρκετά δρώμενα, όντας ο Γιάννης Κ. Ιωάννου ενορχηστρωτής αντίστοιχα αρκετών εκ των συνθέσεων του Τάσου Γκρους.

    ΟΛΕΣ ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

    Τάσος Γκρους: «Τα όνειρά μου πραγματοποιήθηκαν και έχω ακόμα τη δυνατότητα να κάνω κι άλλα»
    Τάσος Γκρους: «Τα όνειρά μου πραγματοποιήθηκαν και έχω ακόμα τη δυνατότητα να κάνω κι άλλα»
    Μοιραστείτε το άρθρο:

    Σχολιάστε

    ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

    Μιχάλης Παπαπέτρου: «Η τέχνη πάντα συνομιλούσε με την ιστορία και την κοινωνία»

    Γράφει η Μίνα Μαύρου Είναι μαέστρος, πιανίστας και ενορχηστρωτής...

    Συνέχεια

    Aναστασία Έδεν: «Έχω δει να ασκείται λεκτική, ψυχολογική και σωματική βία και στο χώρο της μουσικής!»

    Γράφει η Λένα Λουλούδη Για το πρόσφατο περιστατικό με τον Στάθη Παναγιωτόπουλο, η ερμηνεύτρια ...

    Συνέχεια

    Δημήτρης Κτιστάκης: «Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα, διαπίστωσα τη δίψα των μαθητών και των φοιτητών για μουσική»

    Γράφει η Μίνα Μαύρου Επιστρέφοντας στην Ελλάδα ύστερα από την πολύχρονη παραμονή του στη Γερμανία,...

    Συνέχεια

    Γιάννης Σκαρής: «Για να μπορέσεις να υπηρετήσεις το μπουζούκι, πρέπει να του δώσεις την ψυχή σου»

    Γράφει η Αρετή Κοκκίνου «Οι καιροί είναι δύσκολοι φίλε κι αδερφέ μου. Μην τα παρατάς...

    Συνέχεια

    Aγγέλω Σφέτσου: «Δεν υπάρχει τραγούδι χωρίς στίχο και στίχος χωρίς μουσική»

    Γράφει η Λένα Λουλούδη Κάποτε ο Γιάννης Σπανός την χειροφίλησε, όταν την πέτυχε στο καμαρίνι να...

    Συνέχεια

    Στάθης Άννινος: «Ο δημιουργικός μου εαυτός αντιστέκεται»

    Γράφει η Αρετή Κοκκίνου Με τη δουλειά του πιανίστα και συνθέτη Στάθη Άνιννου είχαμε ασχοληθεί και...

    Συνέχεια

    Αλεξανδρος Τζεφεράκος: «Η Δημοτική Ραδιοφωνία του πρώτου λιμανιού της Ευρώπης αξίζει και μπορεί τα καλύτερα!»

    Γράφει η Μίνα Μαύρου Είναι γιατρός, γέννημα θρέμμα Πειραιώτης, με το ραδιόφωνο του αυτοκινήτου του, μονίμως συντονισμένο...

    Συνέχεια

    Θάνος Σταυρίδης: «Στην Ελλάδα ζούμε στην παντοκρατορία του τραγουδιού, εντούτοις ο κόσμος είναι πια δεκτικός στην ορχηστρική μουσική»

    Γράφει η Ιλένια Χρίστου Φωτογραφίες: Σοφία Καμπλιώνη «…Όποτε νιώθω...

    Συνέχεια

    Bασίλης Τριάντης: «Τα μουσικά μου βιώματα είναι ένα ψηφιδωτό από μουσικές»

    Γράφει η Ιλένια Χρίστου «Όλοι κρύβουμε μέσα μας τον δικό μας Πορτολάνο που μας συντροφεύει, τον οποίο...

    Συνέχεια

    Kωνσταντίνα Πάλλα: «Θέλω να ταυτίζεται ο ακροατής με το τραγούδι μου»

    Γράφει η Μίνα Μαύρου Είναι η δεύτερη φορά που την συναντώ... Όχι ενόψει κάποιας εμφάνισής της, αλλά λόγω της κυκλοφορίας...

    Συνέχεια