Σε άσπρο-μαύρο

Οι παλιές αγάπες δεν ξεχνιούνται

Σταύρος Ξαρχάκος:«Με την μοναχική μου λειτουργία, διατηρώ την αλήθεια που έχω μέσα μου».

Photo: Ευαγγελία Θωμάκου
Photo: Ευαγγελία Θωμάκου
Δεκέμβριος του 1985. Σταύρος Ξαρχάκος και Γιάννης Φλέσσας σε μία τετ α τετ συνέντευξη για λογαριασμό της εφημερίδας «Το Έθνος».
Στην εισαγωγή της συνέντευξης, ο συνεργάτης μας Γιάννης Φλέσσας αναφέρει, μεταξύ άλλων:
Η εμφάνιση του συνθέτη αυτού πριν από 25 χρόνια χαιρετίστηκε από ειδικούς και μη σαν μια σημαντική έκρηξη ενός απεριόριστου ταλέντου, που πρόσφερε στο λαϊκό τραγούδι μια άλλη άποψη, μια νέα γεύση και μάλιστα πέρασε με μεγάλη επιτυχία ανάμεσα στις συμπληγάδες των 2 άλλων θηρίων, του Θεοδωράκη και του Χατζιδάκι. Τα χρόνια κύλησαν, τα τραγούδια του Σταύρου έγιναν μήνυμα, σύνθημα, έκρηξη λαϊκής σεμνότητας και απαράμιλλης ευγενικής έκφρασης. Μιλήσανε στο λαό μας, σε σημείο να του πει κάποτε ο Γέρος της Δημοκρατίας στην ιστορική εκείνη συναυλία του Κεντρικού: «Θα σε υιοθετήσω!».

Σταύρο Ξαρχάκο, σε είδαμε να επεμβαίνεις καταλυτικά στο χώρο του ρεμπέτικου με την περσινή δουλειά για την ταινία Ρεμπέτικο. Τι σημαίνει για 'σένα αυτός ο χώρος και ποιες επιτέλους είναι οι συντεταγμένες του;

Το ερώτημα αυτό υποβάλλεται κάθε 4-5 χρόνια, μας αγκάλιαζε από το '53, το '58, το '60. Δεν είναι ένα ερώτημα, το οποίο πρέπει να μας ταλαιπωρεί τώρα, όμως είναι ένα ερώτημα, το οποίο είναι κάπως διαχρονικό και πάντοτε ζούμε τον ήχο και πάρα πολλοί δημιουργοί. Από 'κει και ύστερα η διάρκεια της δημιουργίας τους κρατάει όσο κρατάει και η επιθυμία των καιρών. Έτσι λοιπόν το φαινόμενο δεν είναι ούτε απογοητευτικό, ούτε πρωτόφαντο, υπάρχει και προσδιορίζεται εδώ και 50 χρόνια.

Στον Μεσοπόλεμο η Αθήνα ρήμαζε από τα ταγκό των Αργεντινών και μια σειρά από σπαραξικάρδια ρεφρέν κυριαρχούσαν στην αισθηματική ζωή της αθηναϊκής μουσικής. Κάπου στο περιθώριο λειτουργούσε το ρεμπέτικο, μια αληθινή έκφραση μουσικής, η οποία δεν εμφανίστηκε έξω από τους προσδιορισμένους χώρους του.

Θα 'θελα να μου μιλήσεις για την αλήθεια της τέχνης και την τέχνη της αλήθειας!

Το πλήρωμα των καιρών δικαίωσε τη μουσική που είχε μέσα της το στοιχείο «αλήθεια», γιατί, όταν ο ήχος καλλιεργεί μέσα του την αλήθεια, τότε αυτός ο ήχος δικαιώνεται κι έτσι μέσα στην καρδιά της δεκαετίας του '60, που οι πλάγιοι δεύτεροι απ' τα ινδικά τραγούδια είχαν δικτάτορες της λαϊκής έκφρασης, κάπου στην Πλάκα στεριώναμε δεκάδες μπουάτ, που μέσα τους εκφραζόταν μια αλήθεια, ένας ήχος, δίπλα α' αυτή την ατμόσφαιρα, απομονωμένες σαν νησίδες. Γιατί η δική μας μουσική δουλειά ερχόταν ολότελα αντίθετη, ξεκομμένη από το κύμα που κατέκλυζε τις επιθυμίες των καιρών μας. Και γιατί, αν θυμάσαι καλά, πέρα από την ινδική μουσική που ήταν, όπως είπα πιο πάνω, ο εθνικός ύμνος της εποχής, υπήρξε ένας κατακλυσμός ελαφρών ξένων τραγουδιών, που διαμόρφωναν μια μετατζαζίστικη άποψη.

Εκεί έπρεπε να πολεμήσουμε σκληρά, για να βγει ο δικός μας ήχος σε μεμονωμένες δημιουργίες, οι οποίες πιστεύω ότι διαχρονικά μπόρεσαν να επιζήσουν και ο τότε καιρός τους είχε την ίδια προβληματική που έχει και σήμερα. Η ίδια γκρίζα ατμόσφαιρα, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά το προϊόν της μουσικής άγνοιας ή το προϊόν της επιδερμικής άνεσης. Έτσι λοιπόν και τώρα από την πλευρά μου, με την, αν θέλεις, μοναχική μου λειτουργία, διατηρώ την αλήθεια που έχω μέσα μου. Αν θαμπώσει αυτή η αλήθεια, τότε πάει να πει ή ότι κουράστηκα να την αναζητώ ή ότι δεν την αντέχω άλλο. Τούτοι οι καιροί όμως έχουν ακόμα ένα στοιχείο, πιο σκληρό και πολύ πιο επικίνδυνο από τότε: Τότε η ελευθερία ήταν λιγότερη, καθώς ένας μεγάλος κορμός της πολιτικής μας ζωής ήταν υπό απαγόρευση. Σήμερα, φαινομενικά τα πάντα λειτουργούν με ελευθερία και οι κοινωνικές συντεταγμένες μέσα σε μια εικοσαετία έχουν ουσιαστικά σε πολλά πράγματα απλοποιηθεί.

Τι είναι αυτό που σε φορτίζει στην προσωπική σου πορεία, στη μουσική και τη ζωή σου; Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της αναζήτησής σου, Σταύρο;

Ο έρωτας και η αγάπη της γνώσης και η συνεχής αναζήτηση για την αλήθεια του ήχου, την αλήθεια του περιβάλλοντος, την αλήθεια του ανθρώπου. Μια συνεχής αγωνιώδης προσπάθεια, να κατανοήσω την αρμονία των χώρων που με περιβάλλει. Μια προσπάθεια να απομονώσω την παραπληροφόρηση, να κρατήσω τη γνώση του χθες και να τη μεταφέρω στην αναγκαιότητα του σήμερα. Και να προσδιορίσω την εκπομπή της στο αύριο. Γιατί η τέχνη- όπως και η επιστήμη, όπως και ο αθλητισμός- δεν είναι θρησκεία και πολίτευμα, που κάθε διακόσια, τριακόσια χρόνια υφίστανται τις εξουσιαστικές μεταβολές τους. Η μουσική δεν είναι εξουσία, ο ήχος είναι η αρμονία, είναι η ζωή, μέσα στη μουσική υπάρχουν νόμοι αρμονικοί, αποθεώνεται αυστηρά η γνώση της γεωμετρίας, των μαθηματικών και η πυθαγόρεια ρήση «Θεός αεί γεωμετρεί».

Έτσι είναι η μουσική: Μια πλατιά συστηματική φιλοσοφία, που όσο πιο πολύ προσπαθείς να προσεγγίσεις, τόσο πιο πολύ σ΄αγκαλιάζει, αρκεί να ξέρεις ότι πρέπει να την υπηρετήσεις με θάρρος και αβαρυγκώμιστα.

Πώς συνδέεται μέσα σου η ζωή, η πολιτική, η τέχνη και ο άνθρωπος;

Και η ζωή και η πολιτική και η τέχνη και ο άνθρωπος είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα. Το ένα δεν λειτουργεί ξεχωριστά από το άλλο, ούτε το ένα απομονώνεται από το άλλο. Αυτά τα 4 πράγματα έχουμε μεταξύ τους λειτουργικές αρμονικές. Έτσι, η δημοκρατία ήρθε ως προϊόν της ελευθερίας και της γνώσης. Και αν λειτουργεί μέσα μου ένας εσωτερικός φιλελευθερισμός, λειτουργεί καθαρά όχι σαν άποψη εξουσίας ή σαν μορφή επιβολής απόψεων. Αντίθετα, λειτουργεί συστηματικά μέσα μου σαν μα πλατφόρμα εξυπηρέτησης με τον καλύτερο τρόπο των αναγκών της εποχής μου, χωρίς αυτές να προσδιορίζουν και να προκαθορίζουν το αύριο. Έτσι, το ένα έρχεται σαν λειτουργικός αντικαθρεπτισμόςτου άλλου.

Αυτά τα 4 πράγματα, συνδεδεμένα, μορφοποιούν μια άποψη και αυτή η άποψη είναι ένας εσωτερικός λειτουργικός φιλελευθερισμός και στην τέχνη και στη ζωή και στην κοινωνική άποψη. Εδώ δεν προσδιορίζεται ξεχωριστά η οικονομία, ξεχωριστά η κοινωνική και ξεχωριστά η πολιτική ζωή. Αντίθετα, όλα μαζί συζούν και συνυπάρχουν μέσα μας.

Ποια είναι η αρμονική σχέση ανάμεσα στη μουσική και την πολιτική, αφού είσαι ταυτόχρονα και ένα πολιτικό πρόσωπο;

Στην πολιτική ζητάμε τη λειτουργική της πρώτης ποιότητας, από 'κει και ύστερα οι προσδιορισμοί σε συστήματα, οι προσδιορισμοί σε μορφές εξουσίας, η ονομασία των αιρέσεων – μωαμεθανισμός, χριστιανισμός, καπιταλισμός, σοσιαλισμός, βουδισμός-, δεν είναι τίποτε άλλο παρά διάφορες μορφικές λειτουργικές, οι οποίες εξυπηρετούν μια μορφή εξουσίας που δεν επιδέχεται αντίλογο. Αυτή τη μορφή εξουσίας συστηματικά την απορρίπτω. Δεν μιλάω για αναρχία, μιλάω όμως για μια λειτουργική αρμονική που βγαίνει από μέσα μας. Καθώς ξέρουμε, καμιά απ' αυτές τις κατ' όνομα δημοκρατίες, τις σεισμικές δημοκρατίες- είτε είναι ισλαμικές είτε είναι «δημοκρατίες» του Πινοσέτ- δεν ανταποκρίνονται στην ουσία της λέξης δημοκρατία, γιατί: Δημοκρατία είναι παιδί της Ελευθερίας και της Γνώσης. Οι λαοί αυτοί ποτέ δεν ήταν ελεύθεροι, ούτε καλλιέργησαν ποτέ συστηματική γνώση. Από 'κει και ύστερα το νόθο παιδί, το νόθο προϊόν του γάμου της, δεν ήταν παρά ένα εκτρωματικό πλάσμα, το οποίο μπορείς να ονομάσεις όπως θέλεις. Και σ' αυτό ακόμα πλαστογράφησαν το μήνυμα της ελεύθερης επιλογής και της ελεύθερης έκφρασης. Στην τέχνη είναι δύσκολο να πλαστογραφήσεις, γιατί η δυσαρμονία απωθεί αυτόν που ακούει.

Ποια είναι μέσα στη μουσική σου η διαδρομή της δημιουργίας; Πώς αντιλαμβάνεσαι κα πώς ονομάζεις τις δημιουργικές σου στιγμές κατά την έμπνευση;

Μικρές μετατοπίσεις από το λεγόμενο κύριο θέμα πολλαπλασιάζουν την ηχητική ομορφιά του κυρίως θέματος και σε οδηγούν σε απλησίαστες μορφές, που πια δεν τις δρομολογείς, δεν πας να μπεις μέσα σε αυτές, αλλά τις αφήνεις σαν υποσχέσεις για το τι μπορεί να γίνει. Δεν επιδιώκεις πια, γιατί εκεί μπορείς να βιώσεις την απώλεια της αίσθησης και της συνείδησης του περιβάλλοντος. Εάν δηλαδή δοκιμάσεις να τρέξεις πίσω από τους υποσχόμενους ήχους. Οι ηχητικές παραδρομήσεις ή οι μεταβολές έχουν ως αποτέλεσμα μια ασύλληπτη για το πρωτογενές θέμα εκφορά ήχων και φτάνουν πια οι ήχοι σε κάποιες μορφές έκφρασής τους, που τα όργανα παύουν να λειτουργούν σαν όργανα και εκεί πέρα πια η έμπνευση δεν παραδίνεται στο επερχόμενο.

Σε αφήνει να προσδιορίσεις με τη φαντασία σου τι είναι εκείνο που θα μπορούσε ακόμη να γίνει. Αυτή η μορφή μουσικής δουλειάς μοιάζει με την ατομική βόμβα. Μικρές δηλαδή συνθέσεις υλικών, που από την ώρα που δρομολογούνται στη δύναμη της ενέργειας, αποδίδουν ασύλληπτα αποτελέσματα.

Ποια είναι η δομή και η ιεράρχηση των εννοιών «ταλέντο», «γνώση», «σύλληψη»; Πώς εκφράζεσαι εσύ απέναντί τους ως μουσικός;

Κάποτε υπήρχε το ταλέντο, τώρα υπάρχει η γνώση και αρχίζει η γνώση πια να γυρνάει μία μία τις σελίδες της και να αποκαλύπτει τους πολυίδρωτους καρπούς της. Υπάρχει πια μια προσέγγιση στο όργανο, όπου και το όργανο είναι ο υπηρέτης του. Υπάρχει δηλαδή μια αντίστροφη μεταχείριση του οργάνου. Το όργανο παίζει τον πρώτο ρόλο και ο εκτελεστής τον δεύτερο και κάποια στιγμή νομίζεις ότι παίζουν χωρίς εκτελεστές και έτσι είναι οι χορδές, τα κουφάρια, τα λάστα, τα κλειδιά αρχίζουν να μιλάνε μόνα τους και σου λένε τι μπορούν, σαν ένα κοσμικό κομπιούτερ, για να δώσουν την αποθέωσή τους.

Πάνω στη σύνθεση δεν πρέπει να σε προσδιορίζει πια το θεματικό μέρος, πρέπει να θεωρείς ότι είναι το μέρος όπου θα λιώσουν οι πάγοι, για να ξεκινήσουν τα ποτάμια να χύνονται. Εκεί δεν είναι λοιπόν η έμπνευση, εκεί είναι η σύλληψη. Η έμπνευση είναι το άλλο πράγμα! Εκεί αρχίζει να ξεχωρίζει πια πεντακάθαρα η σύλληψη από την έμπνευση και μετά η δημιουργία. Έχουμε λοιπόν, έμπνευση, σύλληψη, δημιουργία.

Για να τελειώσουμε με μια πολιτική ερώτηση, η σχέση κομματικοποίησης και πολιτικής ποια είναι;

Η κομματική πολιτική, η κομματική δημιουργία, κάθε 50, 100 χρόνια από μόνη της αυτοκαταστρέφεται και από μόνη της απεγνωσμένα ζητάει καινούργιο προσωπείο, καινούργια πλαστογραφία απόψεων. Γι' αυτό ποτέ δεν κερδίσανε τους συνειδητούς τα μηνύματα. Αντίθετα, οι συνειδητοί μείνανε στο περιθώριο των καιρών τους.

    Μοιραστείτε το άρθρο:

    Σχολιάστε

    ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

    Όταν ο Christophe συνεργάστηκε με το Λαυρέντη Μαχαιρίτσα

    Γράφει η Μίνα Μαύρου Ιδιαίτερα αγαπητός στην Ελλάδα ήταν ο Γάλλος ερμηνευτής Christophe, o οποίος...

    Συνέχεια

    Βίκυ Moσχολιού:«Ανήκω σ’ αυτούς που ο λαός τους αναγνωρίζει όσο ζούνε και η Πολιτεία μόλις πεθάνουνε»

    Γράφει ο Γιάννης Φλέσσας Πάντα σε συζητήσεις με συναδέλφους και φίλους δηλώνω πως η Βίκυ Μοσχολιού...

    Συνέχεια

    Γιώργος Μαρίνος:«Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι αμφισβητίας και αναρχικός»

    Γράφει ο Γιάννης Φλέσσας Τον Οκτώβριο του 1983, με αφορμή την κυκλοφορία του δίσκου,...

    Συνέχεια

    H Ελένη Καραΐνδρου θυμάται...

    31 χρόνια μετά την εμβληματική συναυλία της Ελένης Καραΐνδρου στο Ηρώδειο (1988), στις 14...

    Συνέχεια

    Όταν ο Γιάννης Φλέσσας συνάντησε τον Μάνο Χατζιδάκι

    Ο Μάνος Χατζιδάκις πάντα είχε λόγο κοφτερό και οι συζητήσεις μαζί του ήταν απόλαυση. Όταν το Νοέμβριο του 1992 ...

    Συνέχεια

    Όταν ο Γιάννης Φλέσσας συνάντησε τον Οδυσσέα Ελύτη

    H 18η Μαρτίου είναι μέρα ανάμνησης του "Ποιητή του Αιγαίου", μιας που αυτή τη μέρα επέλεξε να...

    Συνέχεια

    Ο αθόρυβος και ταλαντούχος Σταύρος Ξαρχάκος

    Γράφει ο Γιάννης Φλέσσας Με τον Σταύρο Ξαρχάκο συνεργαστήκαμε...

    Συνέχεια

    Koυβεντιάζοντας με την εξόριστη Μελίνα στο Παρίσι

    Γράφει ο Γιάννης Φλέσσας Τον Φεβρουάριο του 1973 συνάντησα τη Μελίνα...

    Συνέχεια

    O Mπομπ Ντίλαν εξομολογείται στο Γιάννη Φλέσσα

    Ο Μπομπ Ντίλαν και ο συνεργάτης μας Γιάννης Φλέσσας τετ α τετ. Η συνέντευξη που ακολουθεί πραγματοποιήθηκε...

    Συνέχεια